Bağlanma Stili ve Ayrılıkla Başa Çıkma
Farklı bağlanma stillerinin ayrılık sonrası duygusal tepkilere etkisi
Romantik ilişkiler, hayatımızın en güçlü duygusal deneyimlerinden biridir. Ancak her ilişki sonsuza kadar sürmez. Ayrılıklar, en güvenli görünen ilişkilerde bile yaşanabilen ve duygusal olarak yıpratıcı olabilen süreçlerdir. Ayrılık sonrası verilen tepkiler kişiden kişiye farklılık gösterir: Kimileri kısa sürede toparlanırken, kimileri aylarca eski partnerini unutamaz. Bazıları ise ayrılığı görmezden gelerek duygularını bastırmaya çalışır. Bu farklılıkların kökeninde yalnızca kişilik özellikleri değil, bağlanma stilleri de önemli bir rol oynar.
Bağlanma teorisi, çocuklukta bakım verenlerle kurulan duygusal bağların yetişkinlikteki ilişkilerimizi nasıl şekillendirdiğini açıklar. Bu bağlanma biçimleri yalnızca yakınlık kurma ve güven geliştirme yollarımızı değil, kayıp ve ayrılıkla başa çıkma biçimlerimizi de etkiler.
Güvenli Bağlanma: Sağlıklı Yas ve Yeniden Başlama
Güvenli bağlanan kişiler, ilişkilerde yakınlıktan korkmaz. Duygularını açıkça ifade eder, partnerlerinin ihtiyaçlarını önemser ve ilişkilerinde denge kurabilirler. Ayrılık söz konusu olduğunda da bu özellikler onların süreci daha sağlıklı ve dengeli bir şekilde deneyimlemelerine yardımcı olur.
Duygusal Tepkiler
Ayrılık güvenli bağlanan kişiler için de üzücü bir deneyimdir. Ancak yoğun duygularını bastırmak yerine kabul etmeyi tercih ederler. Ayrılığı hayatın doğal bir parçası olarak görür, kaybı inkâr etmek yerine duygularıyla yüzleşirler.
Davranışsal Tepkiler
Bu kişiler genellikle sosyal destek arar. Arkadaşlarıyla, aileleriyle konuşur ve hislerini paylaşırlar. Kimi zaman yazı yazar, kimi zaman da yeni hobiler edinerek kendilerini iyileştirici faaliyetlere yönelirler. Böylece yaşadıkları kaybı daha yapıcı yollarla işlemeye çalışırlar.
Uzun Vadede
Toparlanma süreçleri görece daha hızlıdır. Güvenli bağlanan bireyler, ayrılık sonrası yeniden sağlıklı ilişkiler kurma olasılığı en yüksek olan gruptur. Onlar için ayrılık, kimliklerini tehdit eden bir kriz değil; zorlayıcı ama aşılabilir bir yaşam deneyimidir.
Kaygılı Bağlanma: Yoğun Acı ve Takıntılı Düşünceler
Kaygılı bağlanan bireyler, ilişkilerde reddedilme korkusu yaşar. Partnerin sevgisini kaybetmemek için yoğun çaba gösterirler. Bu nedenle ayrılık, onlar için en büyük korkunun gerçekleşmesidir.
Duygusal Tepkiler
Ayrılık sonrası derin bir boşluk, yoğun üzüntü ve çaresizlik hissederler. Kendilerini değersiz görmeye başlayabilir, “Ben yeterince iyi olsaydım gitmezdi” gibi suçlayıcı düşüncelere kapılabilirler.
Davranışsal Tepkiler
Eski partnerle teması sürdürme eğilimi yüksektir. Tekrar tekrar aramak, mesaj atmak ya da sosyal medyada takip etmek sık görülen davranışlardır. Çoğu zaman partneri geri kazanma girişimleri ön plandadır.
Fiziksel Tepkiler
Kaygılı bağlanan kişilerde uykusuzluk, iştahsızlık ve halsizlik gibi bedensel belirtiler daha yoğun şekilde ortaya çıkar.
Uzun Vadede
Kaygılı bağlanan bireyler ayrılıkla başa çıkmakta en çok zorlanan gruptur. Ayrılıktan sonra uzun süre takıntılı düşünceler içinde kalabilir, hayatın diğer alanlarına odaklanmakta güçlük yaşayabilirler.
Kaçıngan Bağlanma: Bastırılmış Acı ve Yüzeyde Soğukkanlılık
Kaçıngan bağlanan bireyler, ilişkilerde yakınlıktan kaçınma eğilimindedir. Duygusal bağın fazlasıyla yoğun olması onları rahatsız eder. Ayrılık sonrası yaşadıkları acıyı ise çoğunlukla inkâr eder veya küçümserler.
Duygusal Tepkiler
Yüzeyde soğukkanlı görünürler. “Benim için sorun değil” ya da “Zaten ciddi değildi” gibi ifadeler kullanabilirler. Ancak bu, çoğu zaman içsel bir savunma mekanizmasının yansımasıdır.
Davranışsal Tepkiler
Ayrılıktan sonra işlerine, hobilerine ya da yeni ilişkilere yönelerek acıyı bastırmaya çalışırlar. Eski partnerle teması minimumda tutmaya özen gösterirler.
Uzun Vadede
Bastırılmış duygular zamanla farklı şekillerde geri dönebilir. Yoğun yalnızlık hissi, öfke patlamaları veya yeni ilişkilerde bağlanma zorlukları bu bastırmanın sonucunda ortaya çıkabilir.
Kaçıngan bağlanan kişiler, ayrılığın acısını genellikle “gecikmeli” yaşar. İlk etapta soğukkanlı görünseler de uzun vadede bu bastırılmış acı farklı biçimlerde kendini gösterir.
Korkulu-Kaçıngan Bağlanma: Çelişkili ve Dalgalı Tepkiler
Korkulu-kaçıngan bağlanma, hem yakınlık arzusu hem de reddedilme korkusunun bir arada bulunduğu karmaşık bir stildir. Bu nedenle ayrılık, bu kişiler için son derece zorlayıcıdır. Hem partneri özlerler hem de yeniden yakınlaşmaktan korkarlar.
Duygusal Tepkiler
Duygular yoğun dalgalanmalar gösterir. Bir gün yoğun özlem hissederken, ertesi gün öfke ya da reddetme eğilimi ortaya çıkabilir. Bu iniş çıkışlar, duygusal istikrarı zorlaştırır.
Davranışsal Tepkiler
Eski partnerle zaman zaman temasa geçebilir, ardından kendilerini geri çekebilirler. Bu gidip gelmeler, ayrılık sonrası iyileşme sürecini uzatır ve karmaşık hale getirir.
Uzun Vadede
Duygusal çelişkiler, hem bireysel toparlanmayı hem de yeni ilişkiler kurmayı zorlaştırır. Partner kaybı, hem “kaybetme” hem de “yakınlık kurma” korkusunu tetikleyen ikili bir çatışmaya dönüşür.
Ayrılıkla Başa Çıkma Sürecinde Ortak Noktalar
Bağlanma stilleri ayrılık karşısında farklı tepkiler gösterse de, bazı ortak deneyimler neredeyse herkes için geçerlidir.
Duygusal Yas
Ayrılık, bir kayıp deneyimidir ve yas sürecine benzer şekilde işler. Üzüntü, öfke, inkâr ve kabullenme gibi evreler, farklı yoğunluklarda da olsa çoğu birey tarafından yaşanır.
Benlik Algısı
Ayrılık, kişinin kendi değerini sorgulamasına neden olabilir. Özellikle kaygılı bağlanan bireylerde “Ben sevilmeye değer miyim?” sorusu sıkça gündeme gelir. Ancak diğer bağlanma stillerinde de benlik algısında geçici sarsılmalar görülebilir.
Yeni Başlangıçlar
Zamanla çoğu insan ayrılığı kabullenir ve hayatında yeni bir sayfa açar. Yeni ilişkiler kurmak ya da kişisel gelişime odaklanmak bu sürecin parçası olabilir. Ancak bu toparlanma süresinin uzunluğu, bağlanma stiline göre değişir.
Bağlanma Stilini Bilmenin Önemi
Kendi bağlanma stilimizi fark etmek, ayrılık sürecinde yaşadığımız tepkileri anlamlandırmamıza yardımcı olur.
Kaygılı bağlanan biri için yoğun özlem ve çaresizlik doğal bir tepkidir.
Kaçıngan bağlanan biri için duyguları bastırma eğilimi, bir savunma biçimidir.
Güvenli bağlanan biri içinse ayrılık, duygusal acı verse de daha hızlı aşılabilir bir süreçtir.
Bu farkındalık, sürecin kişisel bir başarısızlık değil, bağlanma dinamiklerinin bir sonucu olduğunu görmemizi sağlar.
Ayrılık Sürecinde İyileşmeye Yardımcı Stratejiler
Bağlanma stilimiz her ne olursa olsun, bazı yöntemler ayrılık sürecinde iyileşmeyi kolaylaştırabilir:
Sosyal Destek Aramak: Arkadaşlar ve aileyle duyguları paylaşmak, yalnızlık hissini azaltır.
Duyguları İfade Etmek: Günlük tutmak, sanatla uğraşmak ya da terapiye başvurmak, duyguların işlenmesine yardımcı olur.
Sağlıklı Rutinler: Spor yapmak, düzenli uyumak, sağlıklı beslenmek beden ve zihnin toparlanmasını destekler.
Yeni Hedefler Belirlemek: Ayrılığı kişisel gelişim için bir fırsata çevirmek, süreci anlamlı kılar.
Sonuç
Ayrılıklar evrensel olarak acı vericidir, ancak bu acının nasıl deneyimlendiği bağlanma stilimizle yakından ilişkilidir. Güvenli bağlananlar süreci daha sağlıklı atlatırken, kaygılı bağlananlar yoğun acı yaşar, kaçıngan bağlananlar duygularını bastırır, korkulu-kaçıngan bağlananlar ise çelişkiler içinde bocalar.
Kendi bağlanma stilimizi tanımak, ayrılık sürecindeki tepkilerimizi anlamamıza ve kendimize karşı daha şefkatli olmamıza yardımcı olur. Çünkü ayrılıkta yaşanan duygular yalnızca kişisel değil, bağlanma örüntülerimizin doğal bir yansımasıdır.
Klinik Psikolog Tuğçe Turanlar
Kaynakça
Bowlby, J. (2012). Bağlanma. (Çev. Tamer Tosun). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
Davis, D., Shaver, P. R., & Vernon, M. L. (2003). Physical, Emotional, and Behavioral Reactions to Breaking Up: The Roles of Gender, Age, Emotional Involvement, and Attachment Style. Personality and Social Psychology Bulletin, 29(7), 871-884. https://doi.org/10.1177/0146167203029007006 (Original work published 2003)
Hazan, C., & Shaver, P. (1987). Romantic love conceptualized as an attachment process. Journal of Personality and Social Psychology, 52(3), 511–524.
Mikulincer, M., & Shaver, P. R. (2007). Attachment in adulthood: Structure, dynamics, and change. New York: Guilford Press.
Devamı
Mutluluk Korkusu: Neden Bazı İnsanlar Mutluluk Hissinden Kaçar?
Mutluluk, insanlar için evrensel bir arzu gibi görünür. Çoğu birey daha huzurlu, doyumlu ve mutlu bir yaşam sürmeyi hedefler. Ancak psikoloji literatüründe son yıllarda dikkat çeken bir kavram, bu evrensel varsayımı sorgulatmaktadır: mutluluk korkusu (fear of happiness). Mutluluk korkusu, kişinin bilinçli ya da bilinçdışı düzeyde mutluluk yaşamaktan kaçınması veya mutlu olmayı potansiyel olumsuz sonuçlarla ilişkilendirmesi anlamına gelir. Bu durum, kişinin olumlu duygularını sınırlamasına, kendini geri çekmesine ve uzun vadede yaşam doyumunu azaltmasına neden olabilir (Joshanloo & Weijers, 2014).
Mutluluk korkusunun anlaşılması, yalnızca bireysel psikoloji açısından değil, aynı zamanda toplumsal ve kültürel düzeyde de önem taşır. Çünkü mutluluk, bireysel deneyimden çok daha fazlasıdır; kültürel değerler, toplumsal normlar ve dini inanışlarla şekillenen bir olgudur.
Mutluluk Korkusunun Kökenleri
Mutluluk korkusunun gelişiminde birkaç temel unsur öne çıkar:
Bireysel Yaşantılar: Bazı bireyler geçmişte mutluluğun hemen ardından olumsuz bir deneyim yaşamış olabilir. Bu durum, zihinde “mutluluk tehlikelidir” şeklinde bir koşullanma yaratabilir. Örneğin, çocukken bir başarı sonrası aile içinde kıskançlık ya da cezalandırılma yaşayan bireyler, mutluluğu riskli bir duygu olarak kodlayabilirler.
Duygu Düzenleme Güçlükleri: Depresyon, kaygı bozuklukları ya da travmatik yaşantılar, bireyin olumlu duygularla temas etmesini zorlaştırır. Bazı insanlar yoğun mutluluk hislerini tolere edemez ve bunu tehdit olarak algılar.
Kültürel ve Dini İnançlar: Toplumların mutluluğa dair bakış açıları değişkendir. Bazı kültürlerde mutluluk, tevazu ve ölçülülükle sınırlandırılır; aşırı sevinç, başkalarını rahatsız edecek veya kötü bir olayı davet edecek bir davranış gibi görülebilir (Joshanloo, 2013).
Kültürel Yansımalar
Mutluluk korkusu, kültürden kültüre değişiklik gösterir. Bireyci kültürlerde mutluluğun kişisel hedeflerin gerçekleşmesiyle doğrudan bağlantılı olduğu görülürken, kolektivist kültürlerde mutluluk çoğunlukla toplumsal uyum ve dengeyle ilişkilendirilir.
Türkiye gibi toplumlarda da bu anlayışın izlerini görmek mümkündür. Halk arasında kullanılan söylemler, bu düşünceyi açıkça yansıtır:
“Sevinç gösterilirse nazar değebilir.”
“Çok gülünce başa iş gelir.”
Bu ifadeler, mutluluğun fazla sergilenmesinin tehlikeli olabileceği yönündeki inançları pekiştirir. Aslında bunlar tam anlamıyla atasözü değil; halk arasında kuşaktan kuşağa aktarılan anonim inançlardır. Benzer şekilde, Doğu Asya kültürlerinde de mutluluğun kısa süreli olduğu ve ardından olumsuzluk getireceğine dair yaygın düşünceler mevcuttur (Uchida & Ogihara, 2012).
Mutluluk Korkusu ve Ruh Sağlığı
Mutluluk korkusu, yalnızca bir kültürel inanç meselesi değil; aynı zamanda ruh sağlığıyla da yakından bağlantılıdır. Araştırmalar, mutluluk korkusunun depresyon, kaygı bozuklukları ve düşük yaşam doyumu ile ilişkili olduğunu göstermektedir (Gilbert et al., 2014).
Mutluluk korkusu yaşayan bireyler, olumlu duygulara bilinçdışı bir direnç gösterebilir. Bu direnç, sosyal ilişkilerde mesafe yaratabilir, kişilerarası yakınlığı engelleyebilir ve kişinin yaşamdan aldığı keyfi azaltabilir. Sonuçta birey, hem kendini korumaya çalışır hem de farkında olmadan kendi mutluluğunu sınırlandırır.
Koruyucu Faktörler
Her birey mutluluk korkusu geliştirmez. Bazı psikolojik özellikler ve beceriler bu eğilimi hafifletebilir:
Öz-şefkat: Kendine nazik davranabilme, hataları kabul etme ve olumsuzluklara karşı tolerans geliştirme, mutluluk korkusunu azaltan güçlü bir faktördür.
Dayanıklılık: Zorluklar karşısında toparlanabilme kapasitesi, mutluluğun geçici kayıplarına rağmen tekrar umut edebilme gücü verir.
Şükran: Günlük yaşamda küçük olumlu deneyimlere odaklanmak, mutlulukla ilgili kaygıları hafifletir (Joshanloo, 2017).
Terapötik Yaklaşımlar
Mutluluk korkusunun tedavisi, bireyin geçmiş deneyimleri, inançları ve ruhsal ihtiyaçları doğrultusunda farklı terapötik yaklaşımlarla ele alınabilir:
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Olumlu duyguların “tehlikeli” olduğuna dair irrasyonel düşünceleri sorgulamayı hedefler. BDT, mutluluğun ardından kötü bir şey geleceğine dair otomatik düşünceleri dönüştürmede etkilidir.
Şema Terapi: Çocuklukta gelişen “cezalandırıcı ebeveyn” ya da “kötü şeyler olacak” şemaları, mutluluk korkusunun kökeninde yer alabilir. Şema terapi bu derin inançları fark etmeyi ve dönüştürmeyi amaçlar.
Mindfulness Temelli Yaklaşımlar: Anda kalmayı, duygulara yargısız şekilde yaklaşmayı öğretir. Bu sayede birey, mutluluk duygusunu “tehlike” değil, “geçici bir deneyim” olarak algılamayı öğrenebilir.
Psikodinamik Terapi: Mutluluk korkusunu bilinçdışı çatışmalarla ilişkilendirir. Örneğin, kişinin mutluluğu “suçluluk” ya da “hak etmemişlik” duygularıyla bağlantılı olabilir. Psikodinamik yaklaşım, bu çatışmaları ortaya çıkarıp anlamlandırmaya odaklanır.
EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme): Travmatik deneyimler sonrası gelişen mutluluk korkusunda EMDR etkili olabilir. Kişi, mutlulukla bağlantılı olumsuz anıları yeniden işlemleyerek duygusal yükünü hafifletebilir.
Araştırmalardan Bulgular
Bilimsel çalışmalar, mutluluk korkusunun farklı boyutlarını aydınlatmaktadır:
Joshanloo ve Weijers (2014): Mutluluk korkusunun, özellikle Doğu kültürlerinde daha yaygın olduğunu ve dini-manevi inançlarla ilişkilendirildiğini vurgular.
Gilbert ve arkadaşları (2014): Mutluluk korkusunun depresyon ve bağlanma problemleriyle bağlantılı olduğunu göstermiştir.
Teke (2025): Güncel sistematik derleme çalışması, mutluluk korkusunun çeşitli psikolojik bozukluklarla ilişkisini özetlemiş ve terapi yaklaşımlarına dair öneriler sunmuştur.
Bu bulgular, mutluluk korkusunun hem bireysel hem de kültürel düzeyde incelenmesi gerektiğini ortaya koymaktadır.
Sonuç
Mutluluk, evrensel bir arzu gibi görünse de bazı bireyler için kaygı, suçluluk ya da tehdit kaynağı olabilir. Mutluluk korkusu, bireyin yaşam doyumunu azaltabilir ve sosyal ilişkilerini sınırlayabilir. Ancak öz-şefkat, şükran ve psikoterapötik müdahaleler bu korkunun üstesinden gelmede etkili olabilir.
Kültürel boyut, mutluluk korkusunu anlamada kritik öneme sahiptir. Türkiye gibi toplumlarda görülen “çok gülünce başa iş gelir” gibi halk inanışları, bu psikolojik eğilimin kültürel zemindeki yansımalarıdır.
Sonuç olarak mutluluk korkusu, bireyin mutlulukla kurduğu ilişkinin derin bir yansımasıdır. Bu kavramın farkına varmak, hem bireysel gelişim hem de kültürel bakış açılarının anlaşılması açısından büyük önem taşır.
Klinik Psikolog Tuğçe Turanlar
Kaynaklar
Joshanloo, M., & Weijers, D. (2014). Aversion to happiness across cultures: A review of where and why people are averse to happiness. Journal of Happiness Studies, 15(3), 717–735.
Gilbert, P., McEwan, K., Catarino, F., Baião, R., & Palmeira, L. (2014). Fears of happiness and compassion in relationship with depression, alexithymia, and attachment security in a depressed sample. British Journal of Clinical Psychology, 53(2), 228–244.
Teke, E. (2025). Fear of happiness: A systematic review. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar – Current Approaches in Psychiatry, 17(4), 745–759.
Devamı
İlişkilerde Pygmalion Etkisi: Beklentilerimiz Bizi Nasıl Şekillendirir?
İlişkilerde Pygmalion Etkisi
Yunan mitolojisinde heykeltıraş Pygmalion, öylesine güzel bir kadın heykeli yapar ki, kendi eserine âşık olur. Ona Galatea adını verir ve tanrılara yalvarır: “Keşke o bir heykel değil, gerçek bir insan olsa!” Tanrıça Afrodit bu samimi yalvarışa kulak verir ve heykele can bahşeder. Pygmalion’un hayali, gerçeğe dönüşür.
Bu antik hikâye, modern psikolojinin en ilginç kavramlarından birine ilham vermiştir: Pygmalion Etkisi. Başka bir deyişle, kendini gerçekleştiren kehanet. Peki bu etki tam olarak nedir ve ilişkilerimizi nasıl şekillendirir?
Beklentinin Gizli Gücü
Pygmalion Etkisi’ni en yalın haliyle şöyle özetleyebiliriz: Beklentilerimiz, sonuçları etkiler. Bir kişi veya durum hakkında ne bekliyorsak, düşünce ve davranışlarımız o yönde şekillenir. Daha da ilginci, bu davranışlarımız karşımızdakinin tepkilerini de etkileyerek beklediğimiz sonuca doğru bir döngü yaratır.
Bu kavramın gücünü gösteren en ünlü araştırmalardan biri eğitim alanında yapılmıştır. Öğretmenlere, sınıflarındaki bazı öğrencilerin “bu yıl büyük bir sıçrama yapacağı” söylendiğinde (aslında bu öğrenciler rastgele seçilmişti), yıl sonunda gerçekten de bu öğrenciler diğerlerinden daha fazla gelişim gösterdi. Sebep? Öğretmenler farkında olmadan bu öğrencilere daha fazla ilgi göstermiş, daha çok fırsat tanımış ve daha yapıcı geri bildirimler vermişti.
İlişkilerde Sihirli Döngü
Romantik ilişkilerde de benzer bir mekanizma işler. Partnerinizi “anlayışlı, sevgi dolu ve gelişime açık” biri olarak gördüğünüzde, ona karşı davranışlarınız da doğal olarak daha destekleyici ve sevecen olur. Bu da partnerinizin gerçekten o yönde davranmasını kolaylaştırır.
Araştırmalar, partnerini gerçekçi bir iyimserlikle idealleştiren çiftlerin daha mutlu ve uzun süreli ilişkiler yaşadığını gösteriyor. Burada önemli olan nokta, kör bir romantizme kapılmak değil; partnerinizin güçlü yanlarını görüp, zayıf yanlarını da birlikte geliştirebileceğiniz alanlar olarak kabul etmektir.
Davranışsal Doğrulama: Küçük Sinyaller, Büyük Etkiler
Diyelim ki partnerinizin bugün size karşı ilgili ve sıcak olacağını düşünüyorsunuz. Bu beklentiyle ona yaklaştığınızda:
- Daha açık bir beden diliniz olur
- Gülümsemeniz daha samimi gelir
- Konuşmanız daha davetkâr bir ton alır
Ve işte sihir burada gerçekleşir: Partneriniz bu olumlu sinyallere karşılık olarak gerçekten de daha sıcak ve ilgili davranır. Beklentiniz, kendi kendini doğrulayan bir kehanete dönüşür.
Yüksek Beklentilerin Sanatı: Dengeli Yaklaşım
“Yüksek beklenti” demek, kusursuzluk aramak değildir. Aksine, yapıcı ve uygulanabilir beklentiler kurmaktır. İşte ilişkinizde Pygmalion Etkisi’ni olumlu yönde kullanmanın yolları:
1. Duygusal İklimi Isıtın
Günün içinde küçük sıcaklık sinyalleri verin. Göz teması kurun, partnerinize adıyla hitap edin, küçük şeyler için bile teşekkür edin. Bu mini jestler, ilişkinin temelini güvenli ve sıcak tutar.
2. Gelişim Odaklı Dil Kullanın
“Sen hiç dinlemiyorsun” yerine “İkimiz de dinleme konusunda gelişebiliriz” deyin. “Henüz tam oturmadı ama ilerliyoruz” gibi cümleler, öğrenme odaklı bir çerçeve yaratır. Bu yaklaşım, hatalardan çok gelişime odaklanır.
3. Alan Açın, Fırsat Verin
Duygularınızı ifade ettikten sonra konuyu kapatmak yerine “Sence bu durumu nasıl iyileştirebiliriz?” diye sorun. Karşı tarafa düşünme ve katkıda bulunma alanı açmak, çözümü birlikte inşa etmenizi sağlar.
4. Spesifik ve Yapıcı Geri Bildirim
Genel eleştiriler yerine spesifik, davranış odaklı geri bildirimler verin: “Dün akşam yemekte telefonunu bırakıp benimle sohbet etmen beni çok mutlu etti. Bunu daha sık yapabilir miyiz?” Net ve dengeli geri bildirim, değişimi kolaylaştırır.
Dikkat Edilmesi Gerekenler
Gerçekçilik Şart
Pygmalion Etkisi sihirli bir değnek değildir. İlişkiler, iki kişinin ortak emeğiyle şekillenir. Beklentileriniz tek başına mucizeler yaratmaz; ancak doğru davranışlarla desteklendiğinde güçlü bir katalizör olabilir.
Kontrol Tuzağına Düşmeyin
Yüksek beklenti, partnerinizi “olmadığı biri olmaya zorlamak” anlamına gelmez. Sürekli “ince ayar” yapma çabası, kontrol ve baskı hissi yaratarak ilişkiye zarar verir. Değişim ancak karşılıklı istek ve çabayla mümkündür.
Somut Kanıtlara Odaklanın
Kafanızdaki senaryoya takılmak yerine, gerçekte olanı gözlemleyin. “Bu hafta kaç kez birbirimize nazik davrandık? Ben ne yaptım, o nasıl karşılık verdi?” gibi sorular, beklentiyi gerçeklikle buluşturur.
Evde Deneyebileceğiniz Mini Uygulamalar
Beklenti Günlüğü
Bir hafta boyunca her gün şunları not edin:
- Partnerinizden beklediğiniz bir davranış
- Bu davranışı kolaylaştırmak için sizin atacağınız adım
- Günün sonunda neler olduğu
Hafta sonunda değerlendirin: Hangi beklentiler gerçekleşti? Sizin davranışlarınız nasıl bir etki yarattı?
“Henüz” Dönüşümü
Olumsuz cümlelere “henüz” ekleyin:
“Duygularını ifade edemiyor”→ “Duygularını henüz rahat ifade edemiyor”“Romantik değil”→ “Romantik tarafını henüz tam keşfedemedi”
Sonra küçük, somut adımlar belirleyin: “Bu hafta bir akşam mum ışığında yemek yiyelim” gibi.
Sıcak Açılış Tekniği
Zor konuları konuşurken şu formülü kullanın:
- Duygunuzu adlandırın
- İhtiyacınızı belirtin
- Tek, net bir istek sunun
Örnek: “Kendimi biraz ihmal edilmiş hissediyorum ve seninle bağ kurmak istiyorum. Bu akşam yarım saat telefonsuz, sadece ikimiz sohbet edelim mi?”
Sonuç: Hayalden Gerçeğe
Pygmalion’un hayali Afrodit’in dokunuşuyla can buldu. Modern ilişkilerdeyse bu “dokunuş”, beklentilerimizin dili ve davranışlarımızın samimiyetidir.
İlişkilerimizde görmek istediğimiz değişimi, önce zihnimizde canlandırıp sonra davranışlarımızla besleyebiliriz. Bu süreç sihir değil; küçük, tutarlı ve sevgi dolu adımların birikimidir. Her olumlu beklenti, her yapıcı davranış, ilişkimizi istediğimiz yöne doğru bir adım daha taşır.
Unutmayın: Partnerinizi değiştirmeye çalışmak yerine, birlikte büyümeye odaklanın. Beklentilerinizi yüksek ama gerçekçi tutun. Ve en önemlisi, değişimin ilk adımını kendinizden başlatın. Çünkü ilişkilerdeki en güçlü Pygmalion Etkisi, önce kendimize inandığımızda başlar.
Sevgiyle şekillenen her beklenti, ilişkimizde yeni bir başlangıç olabilir. Bugün hangi olumlu beklentiyle partnerinize yaklaşacaksınız?
Klinik Psikolog Tuğçe Turanlar
İlişkilerde Pygmalion Etkisi: Beklentilerimiz Bizi Nasıl Şekillendirir?
Kaynaklar
Hugo Rodríguez Pérez (2024). Exploring the Self‑Fulfilling Prophecy in Couples: Role of Self‑Esteem in Aggressive and Submissive Coping Styles. MLS‑Psychology Research (MLSPR), 7(2), 121–131.
Mishra, M., Reis, S., & Allen, M. S. (2024). Predicting relationship outcomes from rejection sensitivity in romantic couples: Testing actor and partner effects. Current Psychology, 43, 29095–29107.
İnsanlar Değişir mi? Romantik İlişkilerde Değişimin Rolü
İnsanların gerçekten değişip değişemeyeceği, psikoloji alanında uzun süredir tartışılan bir konudur. Kimi zaman “Huylu huyundan vazgeçmez” gibi atasözleriyle büyür, insanların köklü özelliklerinin sabit kaldığına inanırız. Öte yandan, yaşam deneyimlerimiz bize farklı bir gerçeği gösterir: İnsanlar yeni bilgilere, yeni ilişkilere, travmalara ve önemli hayat dönüm noktalarına göre şekillenebilir. Peki, değişim mümkün müdür, yoksa kişilik ve davranışlarımız belli bir noktadan sonra “taş” gibi katılaşır mı?
Kişiliğin Temelleri ve Çevresel Etkiler
Öncelikle değişimin kapsamını netleştirmek önemlidir. Her insanın doğuştan getirdiği bazı genetik eğilimleri ve kişilik özellikleri vardır. Bu özellikler tamamen ortadan kalkmasa bile, belirli koşullar altında esneyebilir. Kişiliğin temelinde yer alan bazı boyutlar (örneğin dışa dönüklük, nevrotiklik) zamanla farklı oranlarda değişiklik gösterebilir. Bunun yanında çevresel faktörler de kişinin davranışlarında ve düşünce yapısında önemli bir etkiye sahiptir. Aile, arkadaşlar, eğitim, kültürel değerler ve hatta toplumsal olaylar, kim olduğumuzu ve kim olabileceğimizi şekillendirir.
Kişisel Farkındalık ve Gelişim Süreçleri
Değişimin yaşanabileceği önemli bir alan da kişisel farkındalık ve gelişim süreçleridir. Bireyin kendini tanıma isteği, psikolojik destek arayışı, terapiye başlama, meditasyon veya kişisel gelişim programlarına katılma gibi adımlar, değişimi güçlendirebilir. Bu süreçlerde, kişinin yaşamındaki “olumsuz” diye tanımladığı düşünce kalıplarını veya alışkanlıklarını fark ederek, onları daha işlevsel ve sağlıklı seçeneklerle değiştirmesi mümkündür.
Alışkanlıkların Gücü ve Motivasyon
Değişimin önünde duran en büyük engellerden biri alışkanlıklardır. Yıllar boyu tekrar edilen davranış kalıpları, beynin otomatik pilota bağladığı ve enerjiden tasarruf etmek adına sürdürdüğü tutumlar hâline gelir. Ancak yeni alışkanlıklar edinmek, yeterli motivasyon, kararlılık ve dış destekle mümkündür. Bu süreçte, kişinin kendine olan inancı da belirleyici rol oynar. Eğer kişi değişebileceğine inanır ve kendine karşı sabırlı olup küçük adımlar atmaya devam ederse, davranışlarında ve düşünce yapısında olumlu yönde bir evrim gerçekleşebilir.
Romantik İlişkilerde Değişim
İnsanların değişim potansiyeli, romantik ilişkilerde de belirgin bir şekilde kendini gösterir. İlişkiler, bireylerin kişilik özelliklerini ve davranış kalıplarını en yoğun etkileşim içinde deneyimledikleri ortamlardan biridir. Bir çift, birlikte vakit geçirdikçe birbirlerinin güçlü ve zayıf yönlerini daha iyi tanıma fırsatı bulur. Bu süreçte, partnerin ihtiyaçları, beklentileri ve değerleriyle karşılaşmak, değişim konusunda önemli bir motivasyon kaynağı olabilir. Örneğin, partnerinin duygusal ihtiyaçlarına karşı daha duyarlı olmayı öğrenmek veya sağlıklı bir iletişim tarzı geliştirmek, kişinin ilişkideki mutluluğu ve tatmini artırmak için değişebileceğine dair somut örneklerdir.
Bununla birlikte, romantik ilişkilerde değişim karmaşık bir süreçtir. Partnerinizin sizin değişmeniz yönündeki beklentileri bazen baskı oluşturabilir ve bu baskı, ilişkide çatışma veya kırgınlıklara yol açabilir. Öte yandan, sevgi, güven ve empati dolu bir ortamda kişi, kendi dönüşüm yolculuğunu daha rahat sürdürebilir. Bu noktada, her iki tarafın da açık iletişim, karşılıklı anlayış ve destek sunması kritik öneme sahiptir. Aksi takdirde, değişim beklentileri gerilime dönüşerek ilişkiye zarar verebilir.
Ortak Hedefler ve Ortak Çaba
Romantik ilişkilerde değişimi sürdürebilmek için, çiftlerin ortak hedefler belirlemesi ve bu hedeflere ulaşmak için birlikte çaba göstermesi önemlidir. Örneğin, çift terapisi veya birlikte katılınan kişisel gelişim atölyeleri, hem ilişki dinamiklerini anlamada hem de birbirini daha iyi tanımada etkili olabilir. Bu tür ortak deneyimler, çiftlerin kişisel farkındalıklarını artırırken, ilişki içerisinde birbirlerine nasıl daha iyi destek olabileceklerini de öğrenmelerini sağlar.
Sonuç olarak, insanlar değişebilir. Ancak bu değişim, bir gecede veya sihirli bir değnekle gerçekleşmez. Yaşam boyu süren öğrenme, deneyim ve kişisel çaba, değişimin anahtarlarıdır. Genetik yatkınlıklarımız ve kişilik özelliklerimizle yola çıkıyor olabiliriz; fakat hangi yöne doğru ilerleyeceğimize, edindiğimiz deneyimler ve gösterdiğimiz çaba şekil verir.
Özellikle romantik ilişkiler, bireysel değişim için önemli bir motivasyon kaynağı ve aynı zamanda bir deneyim alanı sunar. Burada, sevgi, anlayış ve destekle beslenen bir ilişki ortamı, değişimi kolaylaştırırken, baskı ve çatışma dolu bir ilişki ortamı tam tersine süreci zorlaştırabilir. Dolayısıyla “İnsanlar değişir mi?” sorusuna verilecek cevap, hem genel yaşamda hem de romantik ilişkilerde büyük ölçüde “Evet, yeterince istek ve çabayla…” olacaktır.
İnsanlar Değişir mi?
Klinik Psikolog Tuğçe Turanlar
Referanslar
Gündoğdu, Y. B. (2016). Psikanalitik kişilik kuramlarına göre gelişim ve değişimin imkanı.
Üngüren, E. (2015). Beynin nöroanatomik ve nörokimsayal yapısının kişilik ve davranış üzerindeki etkisi. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 7(1).
İnsanların Değişmesi Mümkün mü?
Devamı
Uzun Süreli Yalnızlık: Beyin Üzerindeki Etkileri ve Çözüm Yolları
[ez-toc]Modern yaşam tarzının yaygınlaşmasıyla birlikte, yalnızlık her yaştan insanın karşılaştığı önemli bir duygu durumuna dönüşmüştür. Gerek sosyal ilişkilerde eksiklik, gerekse teknolojik gelişmelerin sağladığı “dijital yalnızlaşma”, bireylerin hem psikolojik hem de fizyolojik sağlığını ciddi şekilde etkilemektedir.
Yalnızlık Nedir
Yalnızlık, kişinin sahip olduğu sosyal ilişkiler ile bu ilişkilerden beklediği duygusal yakınlık arasındaki farktan kaynaklanır. Sadece fiziksel olarak “tek başına kalmak” anlamına gelmez. İnsan, kalabalıkların içinde bile anlaşılmadığını ya da dışlandığını hissedebilir. Bazıları, hayatında çok az kişi olmasına rağmen kendini tamamlanmış hissederken, geniş bir sosyal çevreye sahip olan bir başkası derin bir yalnızlık yaşayabilir. Bu, yalnızlığın nicelikle değil, nitelikle ilgili bir durum olduğunu gösterir. Yalnızlık, kişisel algılarla ve ihtiyaçlarla şekillenen karmaşık bir duygudur.
Yalnızlığın Farklı Bakış Açıları
Sosyal İlişkiler ve Beklentiler Arasındaki Fark: Kişinin hayal ettiği ve arzuladığı sosyal bağlarla, gerçekte sahip olduğu ilişkiler arasında bir uyumsuzluk olduğunda yalnızlık hissi ortaya çıkabilir. Bu uyuşmazlık, kişinin kendini yetersiz, dışlanmış ya da anlaşılmamış hissetmesine neden olur.
Modern Dünyada Bireyselleşme: Toplumsal bağların zayıflaması ve bireyselleşmenin artması, yalnızlık hissinin modern yaşamda daha sık görülmesine yol açmaktadır.
Teknolojik Etkiler: Sosyal medyanın yaygın kullanımı, yüz yüze iletişimde azalmaya ve kişinin kendini “dijital” bir ortamda tatmin olmuş gibi hissetmesine yol açabilir. Ancak bu durum, çoğu zaman gerçek sosyal bağları güçlendirmek yerine insanları daha da yalnızlaştırır. Dijital dünyanın sunduğu geçici bağlantılar, derin ve anlamlı ilişkilerin yerini dolduramaz.
Yalnızlığın Çeşitleri
Yalnızlık hissinin birden fazla boyutu ve türü vardır. En yaygın bilinen ayrım, duygusal yalnızlık ve sosyal yalnızlık olarak yapılmaktadır.
Duygusal Yalnızlık
Tanım: Kişinin fiziksel olarak çevresinde insanlar olsa bile derin bir “anlaşılamama” hissine kapılmasıdır. “Kalabalık içinde yalnız” hissetmek de bu türün en tipik örneklerindendir.
Nedenleri: Romantik ilişkilerde veya yakın birebir ilişkilerde güven, samimiyet veya kalıcı bağ eksikliği.
Sonuçları: Dışlanmış hissetme, özgüven kaybı, yoğun bir boşluk duygusu, iletişimde zorlanma.
Sosyal Yalnızlık
Tanım: Topluluklara veya gruplara dahil olamama, yetersiz sosyal destek ve arkadaş eksikliği gibi sebeplerle ortaya çıkan yalnızlık türüdür.
Nedenleri: Ortak hobi ve ilgi alanlarına sahip insanlarla iletişime geçememe, yeni ortamlara girme zorluğu, sosyal beceri eksikliği vb.
Sonuçları: Kişinin sosyal ağ oluşturamaması, dışlanma korkusu, sosyal etkinliklerden uzaklaşma.
Yalnızlık Neden Yaşanır
1982 yılında yapılan bir araştırmada yalnızlık nedenleri içsel ve dışsal etkenler olarak ikiye ayrılmaktadır:
İçsel Nedenler
Antipatik kişilik yapısı (diğer insanlar tarafından hoş bulunmama)
Fiziksel olarak “çekici” olmadığını düşünme
Reddedilme korkusu
Sosyal ilişkiler başlatma becerisi eksikliği
Utangaçlık, karamsarlık
Yeterli çabayı göstermeme
Kendini şanssız hissetme
Dışsal Nedenler
Diğer insanların isteksizliği, korkuları veya mevcut gruplara yeni birini dahil etmek istememeleri
Kişisel olmayan durumlar (taşınma, iş veya okul değiştirme vb.)
Fırsat yoksunluğu (yeterli sosyalleşme imkanı bulamama)
Bu faktörler, kültürel değerler, kişilik özellikleri ve sosyal çevre koşulları gibi unsurlarla birleştiğinde yalnızlık duygusunu tetikleyebilmektedir.
Modern Toplumda Yalnızlık
Günümüz modern toplumlarında yalnızlık hissinin artmasında iki önemli faktörden bahsedebiliriz:
Bireyselleşme Süreci: Geleneksel toplumlarda insanlar doğal bir güven ve aidiyet duygusu içinde yaşarken, modern dünyada “herkes kendi yolunu çizmeli” anlayışı öne çıkmıştır. Ortak değerler ve toplu yaşam yerine bireysel başarı, bireysel konfor ve bireysel güven alanının korunması vurgulanır. Bu durum, samimi ilişkilerin azalmasına ve mesafeli ilişkilere yol açmaktadır.
Teknolojik Gelişmeler ve Sosyal Medya:
Sanal İletişim: Yeni insanlarla çevrimiçi tanışmak, sosyal kaygısı olan bireyler için kolaylık sağlayabilir. Ancak bu iletişim yüz yüze gelmediği için çoğu zaman yüzeysel kalır.
Çalışma Şekillerinin Değişmesi: Uzaktan çalışma, çevrimiçi eğitim gibi teknolojik imkanlar, bireyleri ofis ve okul gibi sosyal ortamlardan uzak tutarak yalnızlık hissini artırabilir.
Yanlış Sosyal Medya Kullanımı: Sosyal medyadaki etkileşim, gerçek hayattaki kadar derin olmayabilir. Sadece paylaşımlar ve beğeniler üzerinden kurulan iletişim, gerçek sosyal bağların kurulmasını engelleyebilir.
Uzun Süreli Yalnızlığın (Kronik Yalnızlık) Beyin Üzerindeki Etkileri
Kısa süreli bir yalnızlık dönemi genellikle geçicidir ve birey, sosyal bağlantılarını yeniden güçlendirebilir. Ancak uzun süreli ve kronik yalnızlık, beyin kimyasında ve yapısında ciddi değişimlere yol açabilmektedir.
Beyindeki Temel Değişimler:
Amigdala Aktivasyonunun Artması
Uzun süre yalnız kalan kişiler, sürekli bir tehdit algısı içinde olabilir. Amigdala aşırı tetikte olduğunda, birey kaygı, paranoya ve güvensizlik yaşayabilir.
Hipotalamus-Hipofiz-Adrenal (HPA) Ekseni Bozulması
Bu eksen, stres hormonlarının (kortizol, adrenalin) salınımından sorumludur. Uzun süreli yalnızlık kronik strese yol açarak vücuttaki iltihaplanma ve bağışıklık sistemi zayıflamasına neden olabilir.
Hipokampüs İşlevinde Azalma
Hipokampüs, öğrenme ve hafıza süreçlerini yönetir. Uzun süreli yalnızlık, bellek ve öğrenme işlevlerinde zayıflamalara yol açabilir.
Prefrontal Korteks Etkilenmesi
Karar verme, problem çözme ve planlama gibi yüksek bilişsel işlevler, yalnızlık süresince zarar görebilir. Dikkat dağınıklığı, odaklanma problemleri ve motivasyon kaybı görülebilir.
Fiziksel ve Psikolojik Sağlığa Etkileri
Kalp ve Damar Hastalıkları Riski: Yüksek stres hormonu salgısı tansiyonu artırabilir; kalp hastalıklarına zemin hazırlar.
Bağışıklık Sisteminde Zayıflama: Kronik stres ve yalnızlık, vücudun kendini savunma mekanizmalarını zayıflatabilir.
Uyku Kalitesinin Bozulması: Yalnızlık hissiyle beraber gelen gerginlik ve psikolojik rahatsızlıklar, uykuya dalma zorluğu ve uykunun sık sık bölünmesine neden olabilir.
Depresyon ve Anksiyete: Kronik yalnızlık, depresyon ve kaygı bozukluklarının artmasına yol açmaktadır.
Yalnızlıkla Nasıl Başa Çıkılır
Uzun süreli yalnızlık ciddi problemlere neden olsa da çeşitli yöntemler ve stratejilerle bu duygudan kurtulmak veya en azından etkilerini azaltmak mümkündür.
Kişisel Gelişim ve Yeni Beceriler Öğrenme
Yeni beceriler edinmek ve hobiler geliştirmek, iletişim kurmaya uygun sosyal ortamlara girmenizi sağlar.
Bir müzik aleti öğrenmek, resim kursuna katılmak veya dil kursuna gitmek, ortak ilgi alanlarına sahip insanlarla bir araya gelmeyi kolaylaştırır.
Düzenli Egzersiz Yapmak
Spor, vücuttaki endorfin salgısını artırarak mutluluk hissini tetikler.
Düzenli egzersiz yapan kişiler, daha yüksek özgüvene ve daha iyi bir psikolojik duruma sahip olabilir.
Sosyal Ortamlarda Aktif Olmak
Arkadaş grupları, dernekler, kulüpler veya gönüllü çalışmalar aracılığıyla yeni insanlarla tanışabilirsiniz.
Sosyal çevrenizi genişlettikçe yalnızlık hissi azalabilir ve yeni bakış açıları kazanabilirsiniz.
Yakın İlişkileri Güçlendirmek
Var olan arkadaşlıklarınızı ve aile ilişkilerinizi güçlendirmeye çalışın.
Bir arkadaşınızla veya aile üyenizle düzenli buluşmalar ayarlayabilir, uzun süredir iletişim kurmadığınız kişilerle tekrar bağlantıya geçebilirsiniz.
Sosyal Medyayı Bilinçli Kullanmak
Sosyal medyayı, yeni insanlarla tanışma veya mevcut ilişkileri ilerletme aracı olarak görmek yerine, yüz yüze etkileşimlerin destekleyicisi olarak kullanın.
Online ortamda tanıştığınız kişilerle, mümkünse yüz yüze görüşmeyi deneyin.
Profesyonel Destek Almak
Psikolog veya psikiyatrist desteği, yalnızlıkla baş etmede etkili bir yöntemdir. Özellikle kronik stres, depresyon veya anksiyete ile baş edemediğinizi düşünüyorsanız online psikolojik danışmanlık randevusu almak için yulepsikoloji@gmail.com adresine mail atabilir ya da 0532 053 3992 üzerinden mesaj atarak iletişime geçebilirsiniz.
Grup terapileri veya destek grupları da benzer deneyimler yaşamış kişilerle bir araya gelerek yalnızlık duygusunu azaltmanıza yardımcı olabilir.
Evcil Hayvan Sahiplenmek
Bir köpek veya kedi sahiplenmek, yalnızlık hissini hafifletebilir. Hayvanlarla kurulan bağ, kişinin sorumluluk duygusunu artırmakla birlikte yalnızlık ve boşluk hissini de hafifletir.
Sonuç ve Öneriler
Yalnızlık, hayatın belirli dönemlerinde herkesin yaşayabileceği doğal bir duygudur. Ancak kronik ve uzun süreli yalnızlık, beyin yapısını ve genel sağlığı olumsuz etkileyebilir, depresyondan kalp hastalıklarına kadar birçok problemi tetikleyebilir. Modern toplumda artan bireyselleşme ve teknolojik gelişmeler yalnızlığı daha sık yaşanır hale getirmiştir. Buna rağmen, yeni beceriler edinerek, sosyal ortamlara katılarak ve profesyonel destek alarak bu duyguyla etkin biçimde baş etmek mümkündür.
Unutmayın: Yalnızlık, tamamen yok edilmesi gereken bir “düşman” değildir. Aksine, sosyal bağlarımızı güçlendirmek ve ilişkilerimizi derinleştirmek için bir işaret olarak görülebilir. Bu duygu, sizi yeni insanlarla tanışmaya, mevcut bağlarınızı derinleştirmeye ve daha sağlıklı bir sosyal çevre inşa etmeye teşvik edebilir.
Uzman Klinik Psikolog Tuğçe Turanlar
Kaynakça
De Jong Gierveld, J., & Van Tilburg, T. (2006). A 6-item scale for overall, emotional, and social loneliness: Confirmatory tests on survey data. Research on Aging, 28(5), 582-598. https://doi.org/10.1177/0164027506289723
Masi, C. M., Chen, H. Y., Hawkley, L. C., & Cacioppo, J. T. (2011). A meta-analysis of interventions to reduce loneliness. Personality and Social Psychology Review, 15(3), 219-266.
Ulutaş, E., & Gökçen, A. (2019). Toplum Tipleri ve Yalnızlık Halleri. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 10(17), 1809-1835.
Not: Bu yazı tıbbi tavsiye niteliği taşımaz. Psikolojik veya tıbbi sorularınız için mutlaka alanında uzman bir doktora danışınız. Yalnızlık veya başka bir ruh sağlığı sorunu yaşıyorsanız, psikiyatri hekiminize veya psikolog desteğine başvurmanız önerilir.
Devamı
İlişkilerde Kırmızı Bayraklar
[ez-toc]Romantik ilişkiler, bir yanıyla mutluluk ve bağlılık getirirken, diğer yanıyla da zaman zaman zorluklarla dolu olabilir. Her ilişkide inişler ve çıkışlar doğaldır; ancak bazı durumlar, ilişkinin sağlıklı bir şekilde sürdürülebilirliği konusunda ciddi sinyaller verir. İlişkilerde “Kırmızı bayraklar” olarak adlandırılan bu işaretleri fark etmek, ilişkinizin geleceğini değerlendirmeniz için önemli bir fırsattır. Peki, bu işaretler neler? Hangi durumlarda ilişkiyi kurtarmak için çalışmalı, hangi durumlarda ise ayrılmayı düşünmelisiniz?
Kırmızı bayraklar, bir ilişkide olası problemleri gösteren uyarıcı işaretlerdir. Bu işaretler, çoğu zaman partnerin davranışları veya ilişkinin dinamikleriyle kendini belli eder. Bunlar arasında saygısızlık, güvensizlik, manipülasyon ya da duygusal, zihinsel veya fiziksel sağlığa zarar veren durumlar yer alabilir. Erken fark edilen kırmızı bayraklar, doğru adımlarla çözülebilir ya da size ilişkiyi sonlandırma kararı alma cesareti verebilir.
İlişkilerde Hangi Davranışlar “Kırmızı Bayraklar” Olarak Adlandırılır
Kontrolcü Davranışlar
Partnerinizin, hayatınızı sürekli kontrol etme eğiliminde olması, sağlıklı bir ilişki dinamiğine zarar verir.
Örnek: Kimlerle görüştüğünüzü sorgulamak, sosyal medyanızı takip etmek ya da hayatınızın küçük detaylarına kadar müdahale etmek.
Ne Yapılabilir? Kontrolcü davranışlar genellikle güvensizlikten kaynaklanır. Eğer bu durum açık iletişimle çözülemiyorsa, uzun vadede ciddi bir problem haline gelebilir.
Güven Eksikliği
Güven, bir ilişkinin temelidir. Güven eksikliği; kıskançlık, suçlamalar ve sürekli çatışmalara yol açar.
Örnek: Partnerinizin, hiçbir kanıt olmadan sizi sürekli aldatmakla suçlaması.
Ne Yapılabilir? Güven inşa edilebilirse ilişki kurtarılabilir; ancak sürekli ve temelsiz güvensizlik, ilişkiyi sürdürülemez kılar.
Duygusal veya Fiziksel Şiddet
Şiddet, bir ilişkide asla kabul edilemez. Duygusal şiddet, manipülasyon veya küçümseme şeklinde ortaya çıkabilir; fiziksel şiddet ise doğrudan sınır ihlalidir.
Ne Yapılabilir? Şiddet durumunda ilişkiyi sonlandırmak ve güvenli bir ortam yaratmak hayati öneme sahiptir.
Yalan Söyleme ve Gizlilik
Sürekli yalan söyleyen veya gerçekleri sizden saklayan bir partner, güven ve samimiyeti zedeler.
Örnek: Finansal durumunu gizlemek ya da önemli konularda sürekli yalan söylemek.
Ne Yapılabilir? Birkaç hata üzerine çalışılabilir; ancak kronik yalan, daha büyük sorunların habercisidir.
Sorunlardan Kaçınma
Tartışmaların ya da problemleri çözmenin sürekli ertelenmesi, ilişkide biriken duygusal yükü artırır.
Örnek: Tartışma sırasında konuyu kapatmak, iletişimden kaçınmak.
Ne Yapılabilir? İlişkide sağlıklı bir ilerleme için her iki tarafın da sorunları ele almaya istekli olması gerekir.
Ne Zaman Çözüm Aranabilir
Bazı durumlar, zorlu olsa da, ilişkinin kurtarılabilmesi için bir fırsat sunar. Bu sorunlar, açık iletişim ve karşılıklı çaba ile aşılabilir.
Güvensizlik veya Travmatik Geçmiş
Partnerin geçmiş deneyimleri nedeniyle güvensizlik yaşıyor olabilir. Bu tür durumlarda terapi ve sabır, ilişkiye destek olabilir.
Örnek: Geçmişteki bir aldatma nedeniyle oluşan güvensizlik.
İletişim Problemleri
Yanlış anlaşılmalar, çoğu ilişkide karşılaşılan doğal bir sorundur ve iyi bir iletişimle çözülebilir.
Örnek: Kötü niyet olmaksızın yaşanan yanlış anlamalar.
Hayatın Getirdiği Zorluklar
İş kaybı veya aile sorunları gibi dışsal faktörler, ilişkinizde geçici bir gerilime neden olabilir.
Ne Yapılabilir? Destekleyici bir tutum sergileyerek bu tür zorlukların üstesinden gelinebilir.
Ne Zaman Ayrılmayı Düşünmelisiniz
Bazı kırmızı bayraklar, ilişkiyi onarılamaz hale getirir. Bu durumlarda, ayrılık kararı almak, uzun vadede sizin için daha sağlıklı bir seçenek olabilir.
Şiddet veya Manipülasyon
Şiddet, fiziksel ya da duygusal olsun, asla tolere edilmemelidir.
Karşılıklı Çaba Eksikliği
Bir partnerin sürekli olarak ilişkiyi iyileştirmek için çaba göstermemesi, ilişkiyi sürdürülemez kılar.
Temel Uyuşmazlıklar
Gelecek planları, değerler ya da hayata bakış açılarındaki ciddi farklılıklar, çözümü imkansız hale getirebilir.
Karar Vermek İçin İpuçları
İlişkinizi Gözden Geçirin: Bu sorunlar ne kadar süredir var? Gittikçe kötüleşiyor mu?
İhtiyaçlarınızı Değerlendirin: İlişki, size huzur ve mutluluk getiriyor mu?
Destek Alın: Lisanslı bir ruh sağlığı uzmanından destek alabilirsiniz.
Kendi İyiliğinizi Önceliklendirin: Sağlığınızı tehdit eden bir ilişkide kalmaktansa, ayrılık daha doğru bir seçenek olabilir.
Sonuç
İlişkilerde kırmızı bayraklar, çoğu zaman önemli bir kararın eşiğinde olduğunuzun habercisidir. Sağlıklı bir ilişki; sevgi, saygı, güven ve açık iletişimle mümkündür. Eğer bu unsurların eksik olduğunu fark ediyorsanız, kendinizi önceliklendirmek ve doğru adımları atmak için cesaret göstermelisiniz.
Kaynakça
Gottman, J. M., & Silver, N. (1999). Evliliği Sürdürmenin 7 İlkesi.
American Psychological Association. (n.d.). Sağlıklı vs. Sağlıksız İlişkiler. apa.org
Psychology Today. (n.d.). Sağlıklı İlişki İşaretleri. psychologytoday.com
Devamı
Gölge Arketipi
Carl Gustav Jung’un psikoloji dünyasına kazandırdığı en etkileyici kavramlardan biri olan gölge arketipi, insan psikolojisinin derinliklerine dair önemli bir pencere açar. Gölge, bilincimizin dışında kalan ve genellikle bastırdığımız, reddettiğimiz ya da görmezden geldiğimiz yönlerimizi temsil eder. Çoğu zaman karanlık, ulaşılmaz ve rahatsız edici gibi görünse de, eğer yüzleşir ve entegre edebilirsek, kişisel gelişim için büyük bir potansiyel taşır.
Gölge Arketipi Nedir
Jung, gölge arketipini bireyin karanlık tarafı olarak tanımlar. Gölge, bizim ideal benlik algımıza uymayan ve bu yüzden bastırdığımız duygu, düşünce ve davranışlardan oluşur. Bu özellikler olumsuz nitelikler (örneğin öfke, kıskançlık ya da açgözlülük) olabileceği gibi, toplumsal ya da kişisel normlara uymadığı için reddedilen olumlu özellikler (örneğin yaratıcılık, özgüven ya da spontanlık) de olabilir.
Örneğin, sürekli nazik olmayı ön planda tutan bir kişi, öfkesini ya da kararlı tavırlarını bastırabilir ve bunlar farkında olmadan gölgesinin bir parçası haline gelir. Ancak bu özellikler bastırıldığında tamamen yok olmaz; bilinçaltında kalır ve dolaylı yollarla davranışlarımızı etkiler.
Gölge Nasıl Oluşur
Gölge, çocukluk döneminde toplumun beklentileri ve normları ile şekillenmeye başlar. Aile, kültür ya da toplum tarafından kabul görmeyen özellikler, sosyal uyumu sağlamak ve olumlu bir benlik algısı oluşturmak adına bastırılır. Bu süreç zamanla bilinçaltımızda birikerek gölgeyi oluşturur.
Örneğin, çocukken öfkesini ifade etmesi engellenen bir birey, yetişkinlikte çatışmadan kaçınan ancak zaman zaman kontrolsüz öfke patlamaları yaşayan biri haline gelebilir.
Gölgenin Kendini Gösterdiği Durumlar
Gölge genellikle farkında olmadığımız şekillerde kendini gösterir. Bunlar arasında:
- Yansıtma: Gölge özelliklerimizi başkalarına atfetmek. Örneğin, dürüstlük konusunda sorun yaşayan bir kişi, başkalarını sürekli yalan söylemekle suçlayabilir.
- Duygusal Tepkiler: Belirli insanlara veya durumlara aşırı tepkiler vermek, genellikle gölgenin iş başında olduğunu gösterir.
- Rüyalar: Jung’a göre gölge, sıklıkla rüyalar aracılığıyla kendini gösterir ve rahatsız edici figürler veya temalarla ifade edilir.
Gölge Arketipi ve Kişisel Gelişim
Jung, gölgeyi görmezden gelmenin psikolojik dengesizliğe ve tıkanıklığa yol açacağını vurgulamıştır. Gölgeyle yüzleşmek ve onu entegre etmek, bireyleşme (individuation) sürecinin temel bir parçasıdır. Bu süreç, bütünsel ve özgün bir insan olma yolunda atılan en önemli adımlardan biridir.
Gölgeyle Yüzleşme ve Entegrasyon Adımları
- Varlığını Kabul Etmek: Herkesin bir gölgesi olduğunu kabul etmek, bu yolda ilk adımdır.
- Kendini Gözlemlemek: Kişinin tetiklendiği durumlara, yargılamalarına ve tekrarlayan çatışmalara dikkat etmesi gerekir. Hangi özelliklerden ya da duygulardan kaçınıyorsunuz?
- Rüyaları İncelemek: Jung’a göre gölge, rüyalarda sıklıkla ortaya çıkar ve bilinçaltındaki çatışmalara dair ipuçları verir.
- Yaratıcı İfade: Sanat, yazı veya diğer yaratıcı faaliyetler, gölgeyle güvenli bir şekilde yüzleşmek için bir alan sunabilir.
- Terapi: Özellikle Jungian yöntemlerle çalışan bir terapistle gölge çalışması yapmak, bu süreci güvenli ve bilinçli bir şekilde ilerletmeye yardımcı olabilir.
Gölgeyi Kucaklamanın Önemi
Gölge, özünde olumsuz bir kavram değildir. Karanlık ve yıkıcı eğilimler barındırsa da, aynı zamanda yaratıcılık, dayanıklılık ve bilgelik gibi keşfedilmeyi bekleyen potansiyelleri de içerir. Gölgeyi entegre etmek, şu faydaları sağlar:
- İlişkileri İyileştirir: Gölgeyi anlamak, yansıtmayı azaltır ve empatiyi artırır.
- İçsel Uyumu Artırır: Kendini tüm yönleriyle kabul eden birey, içsel çatışmalardan arınır.
- Potansiyeli Ortaya Çıkarır: Gölgenin içinde gizli olan yetenekler ve özellikler, kişinin hayatına yeni bir zenginlik katabilir.
Jung’un Gölge Üzerine Bıraktığı Miras
Jung’un gölge arketipi, hem bireysel hem de toplumsal düzeyde derin etkiler yaratır. Bireysel düzeyde gölge çalışması, psikolojik büyümeyi ve özgünlüğü destekler. Toplumsal düzeyde ise gölgeyi anlamak, önyargıların, çatışmaların ve ayrışmaların azalmasına katkı sağlayarak farkındalık ve empatiyi teşvik eder.
Jung’un şu ünlü sözü, bu yolculuğun önemini özetler:
“Bilinçsiz olanı (bilinçdışını) bilinçli hale getirmediğiniz sürece, o sizin hayatınızı yönlendirecek ve siz bunu kaderiniz sanacaksınız.”
Gölgeyle yüzleşmek kolay değildir; cesaret, dürüstlük ve tevazu gerektirir. Ancak ödülü büyüktür: Kendini daha derin bir düzeyde anlamak ve daha özgün bir yaşam sürmek.
Kaynaklar
Jung, C. G. (1959). Aion: Researches into the Phenomenology of the Self. Princeton University Press.
Sharp, D. (1991). Jung Lexicon: A Primer of Terms & Concepts. Inner City Books.
Stein, M. (1998). Jung’s Map of the Soul: An Introduction. Open Court. Wilde, D.J. (2011). Shadow Archetypes. In: Jung’s Personality Theory Quantified. Springer, London. https://doi.org/10.1007/978-0-85729-100-4_8
Kendi Gölgenizi Keşfetmeye Hazır mısınız?
Gölgenizi anlamak ve kabul etmek, sadece içinizdeki karanlık yönleri değil, aynı zamanda saklı kalan gücünüzü, yaratıcılığınızı ve potansiyelinizi de ortaya çıkarabilir. Bu yolculukta yalnız değilsiniz.
📞 Telefon: 0532 053 3992
📧 E-posta: yulepsikoloji@gmail.com
🌐 Online Randevu: Yule Psikoloji
Yule Psikoloji, Muğla Gökova’daki ofisimizde veya online terapi seçenekleriyle bireysel ihtiyaçlarınıza uygun profesyonel destek sunmaktadır. Kendinizi daha yakından tanımak ve bu içsel yolculuğa adım atmak için hemen randevu alabilirsiniz.
Devamı
Duygusal Bağımlılık: İçsel Özgürlüğünüzü Geri Kazanın
Duygusal bağımlılık, bireyin kendini tamamlanmış hissetmek için belirli duygulara ya da ilişkilere bağımlı hale gelmesidir. Bu bağımlılık genellikle çözülmemiş duygusal yaralardan, karşılanmamış ihtiyaçlardan ya da çocukluktan gelen davranış kalıplarından kaynaklanır. Duygusal bağımlılıktan kurtulmak, bu bağımlılığın doğasını anlamayı, etkilerini fark etmeyi ve duygusal bağımsızlık ile içsel şifaya yönelik bilinçli adımlar atmayı gerektirir.
Bu yazıda, duygusal bağımlılığın ne olduğunu, nedenlerini, belirtilerini ve bundan kurtulmanın yollarını ele alacağız.
Duygusal Bağımlılık Nedir
Duygusal bağımlılık, bireyin belirli duygusal deneyimleri bilinçsizce tekrar aradığı bir döngüyü ifade eder. Bu deneyimler zarar verici ya da yıkıcı olsa bile, birey kendini bu duygulara çekilmiş hisseder. Örneğin, bazı kişiler çatışma, reddedilme ya da drama dolu ilişkilere sürekli çekilir çünkü bu duygular onlara tanıdık gelir ve geçmişten gelen köklü bir duygusal kalıbı yeniden güçlendirir.
Madde bağımlılığından farklı olarak, duygusal bağımlılık dışsal bir madde yerine içsel deneyimlere dayanır. Çoğu zaman geçmiş travmalar ya da karşılanmamış duygusal ihtiyaçlarla bağlantılıdır.
Duygusal Bağımlılık Belirtileri
Duygusal bağımlılıkla mücadele ettiğinizi gösteren bazı yaygın belirtiler şunlardır:
- Zararlı Kalıpların Tekrarı: Sürekli olarak duygusal acıya neden olan ilişkilere ya da durumlara çekilmek.
- Aşırı Bağlılık: Terk edilme korkusu ya da sürekli başkalarından onay bekleme ihtiyacı.
- Duygusal Yükseliş ve Düşüşler: Pozitif ya da negatif, yoğun duyguları arzulamak.
- Yalnızlıkla Baş Edememek: Başkalarının onayı olmadan rahat ya da tatmin olmuş hissedememek.
- Kırmızı Bayrakları Görmezden Gelmek: Sağlıksız ilişkilere zararını bildiğiniz halde devam etmek.
Duygusal Bağımlılıktan Kurtulmanın Yolları
- Kalıbı Fark Edin
İlk adım, duygusal bağımlılığı fark etmek ve kabul etmektir. İlişkilerinizi ve duygusal deneyimlerinizi gözden geçirin. Sürekli çatışma, reddedilme ya da ihtiyaç hissi gibi tekrar eden temalar var mı? Bu kalıpları tespit etmek değişim için temel bir adımdır. - Kök Nedenleri Anlayın
Duygusal bağımlılık genellikle çocuklukta yaşanan ihmal, terk edilme ya da duygusal güven eksikliğinden kaynaklanır. Terapinin ya da öz farkındalığın yardımıyla bu kökenleri keşfedebilir ve bağımlılıklarınıza anlam kazandırabilirsiniz. - Duygusal Farkındalık Geliştirin
Farkındalık uygulamaları yaparak, duygusal tetikleyicilerinizi yargılamadan gözlemleyin. Eski kalıplara çekildiğinizi fark ettiğinizde, farklı bir seçim yapma gücünüz olduğunu hatırlayın. - Duygusal Bağımsızlık İnşa Edin
Kendilik değerini dışsal onaya dayandırmadan geliştirin. Size mutluluk ve tatmin getiren hobiler, öz bakım rutinleri ya da yeni becerilerle dolu bir yaşam oluşturun. Amaç, başkalarına bağımlı olmadan anlamlı bir yaşam yaratmaktır. - Sağlıklı Sınırlar Belirleyin
Duygusal bağımlılığı sürdüren ilişkilere ya da durumlara “hayır” demeyi öğrenin. Sınır koymak, duygusal enerjinizi korur ve daha sağlıklı etkileşimler için alan yaratır. - Profesyonel Destek Alın
Bir terapistle çalışmak, duygusal bağımlılığı kırmada son derece değerli olabilir. EMDR ya da Psikodinamik Psikoterapi, Şema Terapi gibi yöntemler, derin yaraları ele alarak olumsuz kalıpları yeniden şekillendirebilir. - Sağlıklı İlişkilerle Çevrenizi Sarın
Büyümenizi destekleyen ve sınırlarınıza saygı duyan insanlarla bir arada olun. Sağlıklı ilişkiler, duygusal bağımlılıktan kurtulmanız için gerekli olan dengeyi ve desteği sağlar. - Kendinize Şefkat Gösterin
Bu süreç boyunca kendinize karşı nazik olun. Duygusal bağımlılığı aşmak zordur ve ilerlemenizi takdir etmek, küçük zaferleri kutlamak önemlidir.
Terapinin Duygusal Bağımlılıktaki Rolü
Terapiler, duygusal bağımlılığı besleyen kalıpları anlamanıza ve çözmenize yardımcı olabilir. Psikodinamik terapi, bağımlılığınızın bilinçdışı kökenlerine inerken, bilişsel-davranışçı terapi (BDT) olumsuz düşünce kalıplarını değiştirmek için araçlar sunar. Ayrıca, mindfulness tabanlı yaklaşımlar duygusal tetikleyicilere daha sağlıklı bir şekilde yanıt vermenizi öğretir.
Sonuç
Duygusal bağımlılıktan kurtulmak, duyguları bastırmak değil, onları anlamak ve iyileştirmekle ilgilidir. Bu, öz farkındalık, öz şefkat ve kişisel gelişim yolculuğudur. Zararlı kalıplardan kurtulup duygusal bağımsızlık geliştirdikçe, içsel özgürlüğün ve tatminin sizi nasıl bulduğunu göreceksiniz.
İlk adımı atmaya hazırsanız, uzman bir terapistten destek almayı düşünebilirsiniz. Unutmayın, şifa bir süreçtir ve atılan her küçük adım sizi özgürlüğünüze biraz daha yaklaştırır.
Klinik Psikolog Tuğçe Turanlar
Kaynaklar:
- Carnes, P. (2018). The Betrayal Bond: Breaking Free of Exploitive Relationships. Health Communications, Inc.
- Levine, A., & Heller, R. (2010). Attached: The New Science of Adult Attachment and How It Can Help You Find – and Keep – Love. Penguin Publishing Group.
- Van der Kolk, B. (2014). The Body Keeps the Score: Brain, Mind, and Body in the Healing of Trauma. Viking.
Psikolojik Dayanıklılık Nedir
Zorluklar ve stres, hayatın kaçınılmaz bir parçasıdır. Ancak bazı bireyler, krizler karşısında hızla toparlanıp güçlenebilirken, diğerleri daha fazla zorlanır. Bu farkın temelinde, psikolojik dayanıklılık (resilience) yatmaktadır. Peki, psikolojik dayanıklılık tam olarak nedir ve nasıl geliştirilebilir?
Psikolojik Dayanıklılık
Psikolojik dayanıklılık, bireyin stres, travma, kayıp, hastalık gibi zorluklar karşısında esnek kalabilme, toparlanabilme ve bu deneyimlerden güçlenerek çıkabilme kapasitesidir. Psikolojik dayanıklılık, zorluklardan kaçmak değil; onlarla yüzleşerek uyum sağlamak anlamına gelir.
Amerikan Psikoloji Derneği’ne (APA) göre psikolojik dayanıklılık, bir bireyin hem fiziksel hem de duygusal olarak esnek olmasını sağlayan bir dizi düşünce ve davranış modelinden oluşur (American Psychological Association, 2012).
Psikolojik Dayanıklılığı Etkileyen Faktörler
Dayanıklılık, yalnızca doğuştan gelen bir özellik değildir; çevresel ve kişisel faktörlerle de şekillenir. Bu faktörlerden bazıları şunlardır:
• Destek Sistemleri: Aile, arkadaşlar veya topluluk desteği, zorluklarla başa çıkmada kritik bir rol oynar.
• Bilişsel Esneklik: Problemlere farklı açılardan bakabilme yeteneği, dayanıklılığı artırır.
• İçsel Güç: Bireyin kendine olan güveni ve problem çözme becerileri, kriz anlarında toparlanmayı kolaylaştırır.
• Amaç Duygusu: Hayatta bir anlam ve amaç hissine sahip olmak, bireyi güçlü tutar.
Hayatta Karşılaşılan Zorluklarla Başa Çıkma Yolları
Psikolojik dayanıklılığı artırmak ve hayatın zorluklarıyla daha etkili bir şekilde başa çıkmak için aşağıdaki stratejileri kullanabilirsiniz:
1. Destek Sistemlerinizi Güçlendirin
Sosyal ilişkiler, dayanıklılığın temel taşlarından biridir. Duygularınızı paylaşabileceğiniz güvenilir bir arkadaş veya aile üyesine sahip olmak, stresle başa çıkmayı kolaylaştırır. Topluluk etkinliklerine katılmak veya bir destek grubu bulmak da faydalı olabilir.
2. Duygularınızı Kabul Edin
Zorluklar karşısında hissettiğiniz stres, üzüntü veya öfke gibi duyguları bastırmak yerine kabul etmek önemlidir. Bu duyguları anlamak ve yönetmek, daha sağlıklı bir zihinsel duruma ulaşmanıza yardımcı olur.
3. Esnek Bir Düşünce Yapısı Geliştirin
Her zorluk, aynı zamanda bir öğrenme fırsatı sunar. Olaylara sadece olumsuz yönlerinden değil, büyüme fırsatları açısından da bakmaya çalışın. Örneğin, bir iş kaybı yeni kariyer fırsatları yaratabilir.
4. Fiziksel Sağlığınıza Özen Gösterin
Düzenli egzersiz, sağlıklı beslenme ve yeterli uyku, dayanıklılığı artırmada büyük rol oynar. Fiziksel olarak güçlü bir beden, zihinsel olarak da daha esnek olmanıza yardımcı olur.
5. Kendi Hikayenizi Yeniden Yazın
Olumsuz geçmiş deneyimlerinizi yeniden çerçevelendirin. Kendinize, “Bu durumdan ne öğrendim?” veya “Bu zorluğun bana kattığı olumlu bir şey var mı?” gibi sorular sorun.
6. Stres Yönetimi Tekniklerini Öğrenin
Meditasyon, nefes egzersizleri veya farkındalık (mindfulness) teknikleri, stres düzeyinizi azaltmada etkili araçlardır.
7. Küçük Hedefler Belirleyin
Büyük bir problemi tek seferde çözmek yerine, onu küçük, yönetilebilir parçalara bölün. Bu, hem başarma hissinizi artırır hem de stresinizi azaltır.
Sonuç
Psikolojik dayanıklılık, hayattaki zorluklara karşı bir kalkan değil, onları aşabilmek için sahip olduğunuz bir rehberdir. Dayanıklılık geliştikçe, sadece zorluklara karşı daha güçlü olmakla kalmaz, aynı zamanda bu zorluklardan öğrenerek büyürsünüz.
Klinik Psikolog Tuğçe Turanlar
Yule Psikoloji
Kaynakça:
• American Psychological Association. (2012). Building your resilience. Retrieved from apa.org.
• Southwick, S. M., & Charney, D. S. (2012). Resilience: The Science of Mastering Life’s Greatest Challenges. Cambridge University Press.
• Bonanno, G. A. (2004). Loss, trauma, and human resilience: Have we underestimated the human capacity to thrive after extremely aversive events? American Psychologist, 59(1), 20-28.
Devamı